Działalność zawodowa

Adwokat Niemcy Zakres usług Andreas Martin Kontakt

Działalność zawodowa polskich adwokatów w Niemczech

Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dla obywateli RP, a tym samym także dla polskich adwokatów otworzyły się również nowe możliwości w zakresie podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej w Unii Europejskiej. W chwili obecnej w całej Unii obowiązuje zasada, iż obywatele Unii mogą prowadzić samodzielną działalność gospodarczą w każdym z krajów Unii. W Niemczech ograniczenia w tej mierze dotyczą kilku branż (budownictwo, utrzymanie czystości, architektura wnętrz). Polscy adwokaci chcący wykonywać swój zawód na terenie Republiki Federalnej Niemiec prowadząc własną kancelarię mają zasadniczo taką możliwość. Świadczenie pracy w charakterze pracobiorcy w dalszym ciągu nie jest możliwe bez dodatkowych zezwoleń ze względu na obowiązujące okresy przejściowe.

W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały warunki i ograniczenia dotyczące prowadzenia własnej kancelarii przez zagranicznych adwokatów w Niemczech.

1 Podstawy prawne

Ustawa o wykonywaniu zawodu przez adwokatów europejskich w Niemczech (EuRAG) z dnia 9 marca 2000 r. określa szczegółowo warunki wykonywania zawodu przez zagranicznych adwokatów z krajów Unii na terenie Republiki Federalnej Niemiec. Ustawa ta opiera się zasadniczo na trzech dyrektywach Unii Europejskiej implementowanych przez nią jako wewnętrzne prawo krajowe. Chodzi tu o unijną dyrektywę 98/5/EG z dnia 16.02.1998 r. („Dyrektywa adwokacka“), dyrektywę 77/249/EWG z dnia 22.03.1977 r. (Dyrektywa w sprawie ułatwienia skutecznego korzystania ze swobody świadczenia usług) oraz dyrektywę 89/48/EWG z dnia 21.12.1988 r. (Dyrektywa w sprawie w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyższych). Jako że dyrektywy te w większości państw członkowskich Unii zostały implementowane jako wewnętrzne prawo krajowe, w większości „starych“ państw członkowskich funkcjonują regulacje prawne podobne do niemieckiej ustawy EuRAG.

2 Rodzaje działalności zawodowej adwokata

Ustawa EuRAG wyróżnia dwa rodzaje działalności zawodowej adwokatów zagranicznych. Pierwszym z nich jest wykonywanie zawodu jako adwokat europejski mający siedzibę w Niemczech (§§ 2 i nast. EuRAG), drugim natomiast jedynie tymczasowe świadczenie usług na terenie Republiki Federalnej Niemiec (§§ 25 i nast. EuRAG). Ponadto istnieje również możliwość uzyskania wpisu na listę doradców prawnych w którejś z izb adwokackich w Niemczech. Zarówno tymczasowe świadczenie usług jak i praca w charakterze doradcy prawnego podlegają różnego rodzaju ograniczeniom, w związku z czym w niniejszym opracowaniu omówione zostanie jedynie wykonywanie zawodu przez adwokatów europejskich mających siedzibę w Niemczech.

a) Kryteria materialne

Pierwszym materialnym kryterium wykonywania zawodu przez adwokata europejskiego mającego siedzibę w Niemczech jest posiadanie uprawnień do samodzielnego prowadzenia kancelarii adwokackiej w kraju pochodzenia w związku z posiadaniem tytułu zawodowego obowiązującego w danym kraju (np. polskiego tytułu „adwokat“). Uwarunkowane jest to z reguły posiadaniem odpowiedniego wykształcenia zawodowego oraz dopuszczeniem do wykonywania zawodu. Aplikanci nie spełniają tych kryteriów.

Kolejnym wymogiem jest posiadanie przez daną osobę obywatelstwa któregoś z państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) lub Szwajcarii. Z polskiej perspektywy oznacza to, iż każdy polski adwokat posiadający uprawnienia do wykonywania zawodu na terenie RP i posiadający obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z wyżej wymienionych państw ma prawo otworzyć kancelarię w Niemczech. Ponieważ w Polsce radcy prawni posiadają kwalifikacje porównywalne z kwalifikacjami adwokatów, również radca prawny ma prawo prowadzić w Niemczech kancelarię adwokacką w charakterze adwokata europejskiego. Wynika to z Załącznika do §1 EuRAG, w którym mówiąc o „adwokatach europejskich” obok polskiego tytułu zawodowego „adwokat” wymienia się wyraźnie polski tytuł „radca prawny”.

b) Kryteria formalne

Polski adwokat lub radca prawny może wykonywać swój zawód jako adwokat europejski posiadający siedzibę w Niemczech dopiero wówczas, gdy zostanie przyjęty do właściwej izby adwokackiej w Niemczech w charakterze adwokata europejskiego. Właściwą miejscowo izbą adwokacką w Niemczech jest wówczas izba adwokacka o właściwości miejscowej dla rejonu, w którym zagraniczny adwokat chce założyć siedzibę. O „siedzibie“ jest mowa wówczas, gdy dana osoba zamierza wykonywać zawód adwokata w Niemczech w sposób ciągły, a nie jedynie czasowo. Zgodnie z ustawą rozpatrzenie wniosku leży w gestii organu administracji wymiaru sprawiedliwości kraju związkowego, w którym mieści się właściwa miejscowo izba adwokacka. Zgodnie z ustawą EuRAG organ administracji wymiaru sprawiedliwości danego kraju związkowego może delegować kompetencje związane z podejmowaniem decyzji w tym zakresie na jednostki niższego szczebla. Wszystkie kraje związkowe RFN przekazały swoje uprawnienia w tym zakresie lokalnym izbom adwokackim, w związku z czym wnioski o przyjęcie do adwokatury należy kierować właśnie do nich.

Wniosek musi zawierać następujące dane i dokumenty:

podpisany wniosek o przyjęcie do izby adwokackiej,

dokument potwierdzający, iż faktyczną siedzibą będzie Republika Federalna Niemiec,

zaświadczenie o posiadaniu uprawnień do wykonywania zawodu adwokata/radcy prawnego w Polsce (wystawione w ciągu ostatnich 3 miesięcy),

dokument potwierdzający posiadanie polskiego obywatelstwa,

dokument potwierdzający zawarcie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej związanej z wykonywaniem zawodu w Niemczech za szkody z tytułu usług doradczych w zakresie prawa niemieckiego,

w razie potrzeby: chronologiczny życiorys ze zdjęciem.

Sam wniosek musi być sporządzony w języku niemieckim oraz podpisany. Wszystkie pozostałe dokumenty – o ile ich oryginały są w języku polskim (np. zaświadczenie o posiadaniu uprawnień do wykonywania zawodu adwokata) – należy przedłożyć w formie tłumaczeń poświadczonych.

Dokumentem potwierdzającym posiadanie siedziby na terenie Niemiec może być zawarta umowa najmu lokalu, w którym prowadzona ma być działalność. Dokument potwierdzający uprawnienia do wykonywania zawodu adwokata w Polsce może stanowić zaświadczenie wydane przez radę adwokacką lub izbę radców prawnych. Fakt posiadania polskiego obywatelstwa można udokumentować przedkładając paszport.

Posiadanie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej związanej z wykonywaniem zawodu jest w Niemczech obowiązkiem każdego adwokata. Minimalna suma ubezpieczenia wynosi 250.000,00 €. W zasadzie zagraniczny adwokat musi udokumentować jedynie posiadanie równoważnego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej związanej z wykonywaniem zawodu, lecz w związku z tym, iż w Polsce minimalna suma ubezpieczenia jest niższa, a sprawy zagraniczne najczęściej nie są objęte tym ubezpieczeniem, to adwokat winien zawrzeć przynajmniej ubezpieczenie dodatkowe. Najczęściej jednak korzystniejszym jest zawarcie odrębnego ubezpieczenia w Niemczech.

Cudzoziemiec wykonujący zawód adwokata musi rokrocznie przedkładać izbie adwokackiej dokumenty potwierdzające przynależność do adwokatury w kraju ojczystym oraz posiadanie ważnego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej związanej z wykonywaniem zawodu.

Ustawowa opłata za przyjęcie do izby adwokackiej (§39 EuRAG) wynosi 130,00 €, lecz izby mogą w pewnych okolicznościach pobierać wyższe opłaty. Pobieranie wyższych opłat nie może mieć jednak znamion dyskryminacji. Roczne opłaty członkowskie pobierane przez izby adwokackie wynoszą w zależności od izby od 200 do 400 €.

Nawet, jeśli nie wynika to wprost z przepisów prawa, to zagranicznych adwokatów obowiązuje również w dalszym ciągu – dokładnie tak samo jak ich niemieckich kolegów – wymóg dopuszczenia przez niemiecki sąd. Niemiec zamierzający wykonywać zawód adwokata musi zostać dopuszczony przez niemiecki sąd powszechny (rejonowy lub krajowy) (§18 Federalnej ordynacji adwokackiej BRAO) oraz wpisany w danym sądzie na listę adwokatów zarejestrowanych przy tymże sądzie. Niemiecki adwokat może wykonywać swój zawód dopiero z chwilą wpisu na listę adwokatów zarejestrowanych w danym sądzie. Następnie w ramach dopuszczenia do wykonywania zawodu zostaje on zaprzysiężony przez sąd. Ponieważ w przypadku adwokatów europejskich zastosowanie mają również przepisy obowiązujące w przypadku adwokatów niemieckich (z kilkoma wyjątkami), muszą oni spełnić także te wymogi. W ten sposób orzekł zarówno Europejski Trybunał Sprawiedliwości jak i Trybunał Federalny.

c) Status cudzoziemca wykonującego zawód adwokata w Niemczech

Po przyjęciu do izby adwokackiej adwokat-cudzoziemiec staje się członkiem danej izby w Niemczech. Może on wówczas powoływać się na członkostwo w niemieckiej izbie adwokackiej prowadząc swoją działalność.

Po dopuszczeniu oraz uzyskaniu wpisu (wraz z zaprzysiężeniem) w niemieckim sądzie pozycja zawodowa adwokata europejskiego zasadniczo ulega zrównaniu z pozycją adwokata niemieckiego. Pomijając nieliczne wyjątki adwokat będący cudzoziemcem posiada takie same prawa i obowiązki. Oznacza to, iż polski adwokat może prowadzić usługi doradztwa oraz działać w zakresie prawa polskiego, niemieckiego oraz prawa Unii Europejskiej. Dokładnie tak samo jak jego niemieccy koledzy ma on również prawo samodzielnie występować przed wszystkimi sądami rejonowymi i krajowymi w Niemczech. Po upływie 5 lat od dopuszczenia przez niemiecki sąd rejonowy bądź krajowy cudzoziemiec wykonujący zawód adwokata może tak samo jak jego niemieccy koledzy złożyć wniosek o dopuszczenie w niemieckim wyższym sądzie krajowym, przy czym liczy się tu wyłącznie czas, jaki upłynął od dopuszczenia w sądzie niemieckim. Okres dopuszczenia przez sąd w kraju ojczystym (za granicą) nie jest uwzględniany. Po uzyskaniu wnioskowanego dopuszczenia cudzoziemiec może występować również przed wszystkimi wyższymi sądami krajowymi w Niemczech. W Republice Federalnej Niemiec w sądzie powszechnym najwyższego szczebla, czyli Trybunale Federalnym (niem. Bundesgerichtshof, w skrócie BGH), obowiązuje zasada dopuszczenia syngularnego, co oznacza, iż Trybunał Federalny dopuszcza jedynie wybranych adwokatów w specjalnym trybie (na dzień dzisiejszy jest to ok. 20 adwokatów). Cudzoziemcy nie są dopuszczani przez Trybunał Federalny. Ograniczenie to jest dopuszczalne i nie jest też sprzeczne z dyrektywą Unii dotyczącą podejmowania działalności ze względu na zapis zawarty w art. 5 ust. 3 zd. 2 dyrektywy 98/5/EG.

Adwokat będący cudzoziemcem może nawet – o ile spełnia odpowiednie wymagania – zdobyć niemiecki tytuł adwokata specjalisty.

Ponieważ cudzoziemiec po przyjęciu do niemieckiej adwokatury ma prawo powoływać się na jej prawa (określone m.in. w Federalnej ordynacji adwokackiej BRAO), ma on również te same obowiązki, co adwokat niemiecki. Jak już wspomniano, część tych obowiązków wynika z regulaminu zawodowego adwokatów – Federalnej ordynacji adwokackiej (w skrócie BRAO). Część trzecia, czwarta, szósta, siódma, dziewiąta, jedenasta i trzynasta BRAO ma zastosowanie również w odniesieniu do cudzoziemców. W konsekwencji adwokatów-cudzoziemców obowiązują m.in. w takim samym stopniu przepisy dotyczące reklamy, konkurencji, powoływania na obrońcę z urzędu i pomocy w drodze doradztwa oraz niemieckie prawo dotyczące taryfy wraz z niemieckim regulaminem opłat adwokackich znacznie różniące się od polskich przepisów prawa zawodowego.

W przypadku adwokatów zagranicznych obowiązują nieliczne wyjątki dotyczące zastosowania niemieckiego prawa zawodowego (współuczestniczenie w jurysdykcji sprawowanej przez sądy adwokackie) oraz w kwestii dopuszczenia przez Trybunał Federalny (patrz wyżej).

Ponieważ zagraniczny adwokat nie posiada wykształcenia w zakresie prawa niemieckiego, musi stosować się do ograniczenia zezwalającego mu na posługiwanie się jedynie własnym tytułem zawodowym (§5 ust. 2 EuRAG), czyli przykładowo polskim tytułem „adwokat“ lub „radca prawny“.

Nie może on posługiwać się niemieckim tytułem adwokata „Rechtsanwalt“, o ile nie jest dopuszczony w Niemczech jako adwokat niemiecki (w drodze integracji lub po złożeniu egzaminu kwalifikacyjnego). Dotyczy to także skrótów takich jak „RA“ lub „Anwalt“ bądź dodatkowych określeń takich jak „polnischer Rechtsanwalt“ (= polski adwokat). Niemiecki tytuł zawodowy „Rechtsanwalt” nie może być używany również w tłumaczeniach. Przepis ten ma na celu ochronę konsumenta, który dzięki temu jest w stanie od razu stwierdzić, iż dana osoba nie posiada wykształcenia w zakresie prawa niemieckiego, a jej uprawnienia do wykonywania zawodu adwokata wynikają wyłącznie z jej pozycji zawodowej w kraju ojczystym. Nieuprawnione korzystanie z niemieckiego tytułu zawodowego może mieć nawet konsekwencje karne. Zagraniczny adwokat nie może także posługiwać się niemieckim tytułem „europäischer Rechtsanwalt“, czyli „adwokat europejski“.

W przypadku cofnięcia zagranicznemu adwokatowi uprawnień do wykonywania zawodu adwokata w kraju ojczystym musi on zaprzestać swojej działalności także w Niemczech.

d) Dopuszczenie do adwokatury niemieckiej

Jak przedstawiono powyżej, do prowadzenia kancelarii w Niemczech jako adwokat zagraniczny wystarczy przyjęcie do właściwej miejscowo izby adwokackiej oraz dopuszczenie przez sąd. Osoba taka nie może jednak posługiwać się niemieckim tytułem zawodowym.

Od przyjęcia do adwokatury należy odróżnić dopuszczenie do adwokatury niemieckiej. Niemieckim tytułem zawodowym „Rechtsanwalt” mogą posługiwać się wyłącznie zagraniczni adwokaci posiadający takie dopuszczenie. Dopuszczenie może nastąpić w drodze postępowania integracyjnego lub po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego z wynikiem pozytywnym.

Po upływie przynajmniej trzech lat efektywnej i regularnej pracy w zakresie prawa niemieckiego oraz europejskiego prawa wspólnotowego zagraniczny adwokat może złożyć wniosek do organu administracji wymiaru sprawiedliwości działającego w danym kraju związkowym o dopuszczenie do adwokatury niemieckiej. Musi on wówczas udokumentować liczbę i rodzaj prowadzonych przez siebie spraw na podstawie rejestrów spraw.

W przypadku krótszego stażu pracy w zakresie prawa niemieckiego osoby starające się o dopuszczenie do adwokatury niemieckiej mają możliwość złożenia egzaminu kwalifikacyjnego. Od zagranicznego adwokata wymaga się jednak przynajmniej trzyletniego stażu pracy w zawodzie adwokata uwzględniając także okres przepracowany w kraju ojczystym. Egzamin kwalifikacyjny składa się z części ustnej i części pisemnej i odbywa się w języku niemieckim. Przedmiotami egzaminacyjnymi są prawo cywilne oraz dwa przedmioty do wyboru (prawo publiczne lub prawo karne i prawo handlowe lub prawo pracy). Poziom egzaminu jest wysoki. Zdanie egzaminu wymaga z reguły bardzo dobrego przygotowania.

Egzamin, który nie został zdany, można powtórzyć.

e) Podsumowanie:

Zasadniczo istnieje możliwość prowadzenia kancelarii w Niemczech jako adwokat europejski. Obowiązują w tym zakresie nieliczne ograniczenia, m.in. takie, iż zagraniczny adwokat może się posługiwać jedynie tytułem zawodowym uzyskanym w kraju ojczystym. Prawo do posługiwania się niemieckim tytułem zawodowym uzyskuje się po złożeniu egzaminu kwalifikacyjnego lub udokumentowaniu trzyletniego stażu pracy w zakresie prawa niemieckiego. Mimo, iż wymogi warunkujące uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu są stosunkowo niskie, w praktyce (przynajmniej na terenie byłej NRD) zjawisko zakładania kancelarii przez adwokatów z Polski czy też pozostałych nowych krajów członkowskich UE jest znikome. Powodem takiego stanu rzeczy może być bardzo duża liczba adwokatów w stosunku do liczby mieszkańców oraz fakt, iż na przestrzeni ostatnich lat rynek usług adwokackich został dosłownie „zalany” młodymi prawnikami rozpoczynającymi pracę w tym zawodzie. Sytuacja ekonomiczna niemieckiej adwokatury uległa w ciągu ostatnich pięciu lat znacznemu pogorszeniu, jednak pewien potencjał możliwości dla adwokatów zagranicznych oferują niektóre duże skupiska miejskie.

Rechtsanwalt Andreas Martin